Хөх тэнгэрийн орны минь хаврын урин айсуй

Хаврын тэргүүн сарын шинийн арван есний гэгээн үүр хараахан цайх болоогүй байлаа. Түнэр өтгөн харанхуй лаглайн, гүвээ толгодыг өвөрлөж, арлан мушгирах замаар шөнийн машинуудын гэрэл асч, унтаран гялалзах үзэгдэнэ. Энэхүү гэрлийн сархиаг, хунхын эрэг эрмэгийг хэжмэгдэн гялбалзах нь сэтгэлд бага насны гэрэлт хавар цагийг санагдуулмой. Тал нутгийн намуун шөнө хонь хургасч, тэртээ алсад машины гэрэл нэг үе тодсон, бас төдхөнөө алга болох нь буйд атар хөдөөгийн гэгээн тунгалагхан үзэгдэл билээ.

Зуун мод хотын ард дахь даваан дээр гарч ирэхийн үест нэгэн бяцхан бор халзан туулай баруунаас зүүн тийш зам огтолж, өвөр рүү шургах нь бэлгэшээлтэй бөгөөд энэ өдрийн аялалын луужинч мэт Манзуширын чигтээ бөмбөлзөн одох ажгуу.

Наян жилийн өмнөх энэ өглөө дорнын их найрагч Явуухулангийн орчлонд дуугаа гийгүүлэн мэндэлсэн цаг тоо байсан ажаам. Тэрбээр талын цэнхэрхэн аниргүйд цагаан зээрийн сүрэг толгод өвөрлөхийн уясууд хөх тэнгэрийн орноо ийнхүү эзэгнэнхэн төржээ. Монгол яруу найргийн үлэмжийн яруу утга чанар, хүмүүний сэтгэлийг илбэдэн гэрэлтүүлэх шидэт тарнийн агуу их урлалч төрүүлсэн аргын тооллын хорин есөн оны хаврын тэргүүн сарын шинэдэд юутай баярлалтай.

Хавар орчлон шинэдэхийн улирал. Сэтгэл оюун хийгээд ахуй амьдралын аяс түрлэг аяндаа ерийн бишээр аажим аажмаар сэргэвч, ирэх цагийн сайхныг хүлээхэд хоног өдрүүдийн урт мянганыг хүлээсэн мэт санагдаж, мөнхүү хүлээх нь улам улам амттай байгаад, жалга судгийн хээлээр нялх ногоо сая өндийн туяархад мөнхийн жаргал ирсэн мэт хүн мал тэнхлүүлэнтэх нь дорнын сайхан орны минь хайр бэлэг юм аа.

Бид уламжлал ёсоороо Богд Дүнжингаравын өмнө бэл Манзуширт дөрөө мулталлаа. Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Гомбожавын Мэнд-ооёо, Жамсрангийн Гэндэндарам, Готовын Аким, Бизъяагийн Дашзэвэг нараар ахлуулсан гучаад хүн. Жил бүрийн энэ өдрүүдэд утга соёлын салбарын эдгээр тулхтай төлөөлөгчдийн хийгээд ер оюунлаг сэтгэлт хүмүүсийн хувьд чухал ач холбогдолтой цаг тоо үргэлжилдэг. Их Явуугийн төрсөн өдрөөс хэдхэн хоногийн дараа Дэлхийн яруу найргийн өдөр тохиодог. Иймээс үргэлжлэн буй өдрүүд бол оюун санааны тэргүүн дээд урлаг яруу найргийг хүндэтгэх цаг мөчүүд юм.

Яруу найргийн үлэмжийн тунгалаг гэрэл гэгээгээр орчлон хорвоо, ертөнцийн хүмүүсийг ариусгая. Ийм агуулгаар дэлхийн найрагчид үйл хөдөлмөрөө зорилгожуулдаг. Ариусан яруусахаас өөр илүү сайхныг орчлонгоос эрээд үнэндээ яана. Тэгвэл энэхүү яруу хүндлэлт үйл хэргийг бүтээгчдэд хүн төрөлхтөн мөнхөд хүндлэлтэй хандаж ирсний залгамж үйл Дүнжингаравынхаа тэргүүнд гарч, ертөнцийн нар салхиар дамжуулан дөрвөн зүг, найман зовхис бүхий л хязгаарт Явуугийн энэрэнгүй дууллыг түгээхээр үргэлжилж байгааг тодотгон хэлэлтэй.

Ийм сэтгэлийг чинадлан уулынхаа оргил тийш мацацгаалаа. Ойн өглөөний агаар онцгой анхилуун. Их хотын утаа униар, хэр тортог бидний ариусахуйн зам чөлөөг үргэлж дандаа бөглөж байгааг үл анзааран аж төрнө. Гагцхүү энэ мэт хээр хөдөө, аглаг буйдад ирэхдээ агаарын анхилуун тунгалагийг дахин гүнзгий мэдэрч, самсаагаа бүрээ болтол залгилан татмаар шунана.

Амьдралын амралтаар хүн

Хорвоод ирдэг болохоор

Аж төрөх хугацаа дуусаад

Буцаад явдаг болохоор хэмээн Б.Явуухулан бичжээ. Энэ мөрүүд бол их дэлхий, агаар ус бидэнд ямархан үнэтэйг сануулсанаас гарцаагүй. Ерөөс яруу найргийн үнэ их. Их үнэтэйг бүтээгч их үнэтэй байхаас аргагүй. Б.Явуухулан бол бидний машид их үнэ, үнэн юм.

Цасны үнэрт согтож, цаа буга унасан мэт явтал үүр цайлаа. Ембүү цагаан Дүнжингаравын есүй мөнгөн оргилыг анхны цацраг үнсэх үест аяны бидэн түр буудаллаж, цай чанаж уулаа. Цайны дээжээ өргөлөө. Монголын сайхан яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн нэгэнтээ “Гал дээр хийсэн цай хоолны сайхныг яана” гэж хэлсэн нь үе үе санаанд ордог. Үнэхээр ч бид гал дээрээ цайгаа чанаж, хоолоо болгохоо болиод уджээ. Гурван чулуу тулж, хар модны хуурай гишүү дүрэлзүүлж, цасны усаар хээрийн цай нар салхиар амтлан чанаж уухад Б.Лхагвасүрэн авгайн энэ үг бүр ч тод бодогдох аж.

Уулын бэлээд дээшлэн гарч ирэхэд, Явуу найрагчийн бичсэнчлэн орог саарал зэрэглээ хавар сүүмэлзэх хөндий тал бүрт уужимшин цэлийж, огторгуйн цагаан үүлс оройгоор нэг нөмрөн байлаа. Эргэн тойронд чимээ анир ер үгүй агаад ар араасаа мөрчлөн дагах аялалын багийнхны цас чихруулах чимээ, инээд наргиа хөгжимлөгхөн сонсогдоно. Чимээгүйг сонсохуйн сайхан, аниргүйг анирдахуйн гоёхонд явна. Найрагч Долгорын Нямаа “Нам гүм байна гэдэг бас л нэг хөгжим шүү дээ” гэсэн бол дууны шүлгийн тодорхой төлөөлөгч Загдын Түмэнжаргал “Аниргүйн дундах хөгжмийг хэн сонсоно” хэмээн цэцэлсэн нь бий. Аниргүйн, нам гүмийн хөгжим бол энэ эрин үеийн хамгийн гайхамшигт хөгжим болохын тухайд үл эргэлзэнэ. Энэ гайхамшигт хөгжим болбоос зөвхөн байгалийн зэмсэгт л оршин байдаг буюу. Иргэншихийн их нүүдэл, цогцлол дунд бид амьдарч явна. Үүнийгээ төгс сайхны оргил мэт сэтгэн амьдарч байна. Гэвч ертөнц энэхүү төмөрлөг, хүйтэн амьсгалаасаа хэдийнэ дайжиж эхэлсэн нь Монголын аглаг тийш тэмцэн ирэх жуулчдын зам балрахгүйгээр үл барам тодшин өргөжиж байгаагаас харагдана. Тийм ч учраас мөнөөх З.Түмэнжаргал найрагч “Амттаны доторхи гашуунд хэн ярвайна” хэмээн тохуутай шүлэглэсэн буй за. Бид бол тунгалаг гэгээн агаарт хязгааргүй энхэр ариун тал нутгийнхаа өчүүхэн зайд утаа униар, шунал тачаал дундаа үл ярвайн амьдарч байгаа нь нууцгүй.

Гацуурын тасарч унасан мөчир цав цагаан цасны дэвсгэр дээр тов тодхоноор ногоорон харагдах нь яг л нэг тийм сонихон жаран хөлт мэт ээ. Бас цасан цэнхэр тэнгисийн нууцлаг сонихон яралж адил. Байгалийн гоо сайхан, үзэгдэл юмс өөрийн яруу сайхнаа үргэлж хүмүүст нээх ч гагцхүү бидний оюун сэрэхүйн дохиолол сэрэмжийн дэгээнд эс торон, тэрхүү гоо сайхан дахин буй байгаагаараа үзэгдэхгүйгээр алга болдог ч байж мэдэх.

Сэтгэлд энэ мэтийг сэхээрэн эргэцүүлж явтал хэдийнэ Цэцээ гүн оргил дээр гарч иржээ. Дөнгөж оргил дээр гарч ирүүт мөнгөн ширхэгт цасан хаяалж эхэллээ. Мөв мөнгөн ширхэгээр шүү. Баруун Алтайн гоо билэгт найрагч Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатарын,

Орчлонгийн салхин оройг нь илбэж зүүрмэгт дарагдах цагаар

Орой үдэшгүй мөнгөн боронгоор цайвар аялгуу цуурдана гэсэн нэгэн гоё мөр “Урианхайн хөх уулс” шүлэгт нь байдаг. Яг л тийм мөнгөн боронгоор яруу найргийн аялгуу цуурдаж байна уу даа гэлтэй мөнгөн болор илтэсүүд оргилоор нэг зулран туйлж байлаа.

Оргилын хөх овоонд идээ будаа өргөж, арц хүжийг анхилуулан хүндэтгэх цаг дор бидний багийнхан дээр хэсэг уулчид ирсэн нь Тэргүүн Шадар сайд Н.Алтанхуяг, Сангийн сайд С.Баярцогт, Герман Улсын Элчин сайд ноён Фишер нар байлаа. Ерөөл билэг гэгч энэ ажээ. Дорнын их найрагч Бэгзийн Явуухулан, Цэвэгмидийн Гайтав, алдарт зохиолч Сэнгийн Эрдэнэ нарын наян насны сүүдэр тохиосны хүндэтгэлт энэ үйл явдалд төрийн сайдууд ийнхүү санамсаргүй мэт таарч оролцсон нь эртний их ерөөл зохионгуй бүрдсэний учир биз ээ. Тэнд Шадар сайдаараа тэргүүлүүлэн их Явуугийн “Би хаана төрөө вэ” шүлгийг бүгдээр уншилдан,дууладан хөхин баясав. Цэцээ гүн, Отгонтэнгэр, Урианхайн хөх уулс, Арц Богд, Галтын сүншигт уулсуудыгаа хөвгүүдтэй нь хөхиүлэн баясуулав аа. Тийнхүү даяараар нэг уншигчдын тэргүүнүүдийн дээр “Хүлэг минь шүлэг минь чи бид хоёрт дэлхийн дэвжээ хэрэгтэй”, “Явж өнгөрсөн мөр бүхнээс минь гэрэл цацарч…”, “Миний эх орон-Миний тоонот” гэсэн уран бичлэг бүхий туг дэрвэн мандаж байв. Ерөөл учралд баяссан Г.Мэнд-Ооёо найрагч Явуугийн англи хэл дээр гаргасан номын хамгийн анхныхыг Н.Алтанхуяг сайдад өргөн барив. Монголын соёл, яруу найргийн академи Б.Явуухулангийн нэрэмжит гэгээн сүмийг барихаар цогцлоон төлөвлөсөнийг хэрэгжин биелүүлэх магадтай үгийг энд Сангийн сайдаас сонслоо. Монгол төрийн залуухан тулхтай сайд С.Баярцогт энд ийнхүү зохиолчидтой уулзсандаа бэлгэшээж буйгаа чин сэтгэлээсээ илэрхийлээд Явуугийн цэцэрлэгт хүрээлэнг төвхнүүлэх үйлсэд хувиасаа болон төрөөс хамаарах бүхэнд эрмэлзэн оролцохоо амласан нь баярлам явдал болов. Мөн тэрбээр Цэцээ гүний оргилд Цогдоржийн Бавуудоржийн зарласан дуудлага худалдаанаас Явуугийн гэргий, хүүгийн нь гарын үсэг бүхий “Мөнгөн хазаарын чимээ” шүлгийн түүврийг найман зуун ногооноор худалдан авсан нь сайхан санагдав. Залуу сайдын энэ үйлдэл нь Монголын соёл, яруу найргийг өндрөөр үнэлэх, улмаар байх ёстой үнэлгээний хэм хэмжээг илтгэсэн жишиг үйл явдал болов хэмээн ойлгогдов. Түүнд утга зохиол,соёлыг эрхэмлэгч хэн бүхний өмнөөс талархалтай.

Тэнд сайд нартай хамт аялаж ирсэн Элчин сайд Фишертэй эрхэм Дарь.Сүхбаатар нэн шадарлан ярилцах аж. Тэрээр герман хэлээр тун сайн ярих агаад бүр “Энх тайван” нэрт шүлгээ өндөр дуугаар уншин сонордуулахуйд тэнд байсан герман нөхөд онц сайшаан талархаж байлаа. Тун саяхан хэвлүүлсэн “Тэнгэр язгуур” номдоо өөрийн нь ёсорхон хэлдгээр Ёоханн Вольфганг Фон Гьётегийн “Нугын сарнайхан” шүлгийг орчуулсан тэргүүтнийг нь уншаад ихэд сэтгэл хөдөлсөн билээ. Хүрэн дээлт хэмээн алдаршсан энэ эрхэм Цэцээ гүнд ногоон үйтэн хуараар гоёод ирсэн нь энд тэндгүй лүглийх ихэмсэг гацуураас үл дутам өндөр сүрлэг. Түүний утга зохиол, соёл урлагыг хүндэтгэн хайрлах үзэл санаа ямагт таатай сэтгэл төрүүлдэг. Хүндлэл хүлээдэг.

Ийнхүү бид их Явуугийнхаа төрсөн өдрийг утга төгөлдрөөр уулын сайхан Цэцээ гүн оргилд тэмдэглээд буухуйд,

Цэнхэр тэнгэрийн хаяа

Яг доошоо суугаад

Цэлэлзэх тэнгисийн мандалтай

Ягаарсхийгээд нийлжээ гэсэн шүлгийн нь мөр санаанд орж, тэртээд харагдах тэнгэрийн цэнхэр хаяа яг доошоо суугаад, цэгээнтэн үелзэх цасан мандалт уулсын хяртай ягаарсхийгээд нийлсэн байв аа.

Явуу бас,

Салхи ч үгүй нам гүт байтал

Шарласан навчис хийсч байлаа

Санаанд ч үгүй аж төрж явтал

Санчигны минь үс цайж байлаа гэж бичсэн билээ. Санаанд ч үгүй аж төрж, санчигны минь үс цайтал амьдрах эх орон минь. Ингэж хайрлан сүншиглэх их өвийг, эх орныг, яруу найргийг өвөг дээдэс минь үлдээжээ. Бид азтай, хувьтай хүмүүс ээ. Мөнөөх мөнгөн боронго хаялсаар л байлаа. Мөнхийн залуу нас, гоо сайхан, яруу найргийн тарни ширхэг бүрт нь шингэсэн буй заа. Мөнгөн сүм бүтээх болтугай, бидэн. Хөх яргуй хөндий нугаар дүүрэн ургаж, хөөрхөн охид хөх даашинзаар гоёод, хөөрүү уяхан сэтгэл сэм сэм дэврээд, хөдөө талын зэрэглээ илбэ шидээрээ тоглон, хөхөмдөг алсын уулс аав шиг минь харагдах хөх тэнгэрийн орны минь хаврын урин айсуй. Голын мөс захаасаа хөлрөн лавссаар харзаа нээх нь гоёхон нэг дурсамжийг эргэн санагалзах сэтгэлийг төрүүлдэг. Цөн түрээд мөрөн гол урсахад цөмөөр тэнд цуглаж шүлэг сонсъюу.

Б.ЗОЛБАЯР

Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна буюу...

Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна буюу
Урианхай ахын vсэн хаврын
салхинаа намирахуй

Төр хурахын амны хэвлийд өглөө эртлэн ирлээ. Нар Налайхын дээгvvр дөнгөж л тусч бай­лаа.Тунгалаг алтан туяа нь толгодын оройг сэрмэнэ. Амны vзvvрт өвөлжөөлсөн ойн цагдаагийн хотонд шинэ хургалсан хонь хургасах нь сонсогдоно. Тэндээс бид өөдөө шаламгайлан өгслөө. Тавиухан сайхан амны хойд биеийг бэллэн эрмэглэж явсаар шигvv модод болоод цасан хунгарласан жалгын хөвөөнд хvрээд зогсов. Ма­ши­наас бууцгааж, агаар цас­ны тунгалгийг ам амандаа шагшаад ер бяцхан ч азналгvй оргилыг чиглэн өгслөө. Ор­гилыг чиглэн гэж хэллээ, яг vнэндээ оргилын vзvvрийг модод далдалсан байлаа. Одоогоор оргилын vзvvр болж мод харагдана. Оргилд гарахын өмнө оргил бий.
Оргил оргилоор өргөгдөж, оргил болж төгсдөг. Цэцээ гvн бол vй тvмэн моддын орги­лоор өргөгдсөн оргил билээ.
Яруу найрагч М.Баттө­мөрийн нэгэн шvлэгт шороо нь өөдөө урсаж уул болсон гэсэн утга бvхий нэгэн мөр бий. Бид тийм нэг өөдөө шороо нь урсаж уул болсон ертөнцийн нэгэн гайхамшигт оргил өөд “урсаж” явна.
Уулын цас өглөө эртдээ vл уясаад, хатуулагтсан хөр дээр гишгэхэд хvр хvрхийн цөмөрнө. Тийн хvр хvрхийх чимээ алхалт бvрийн хэмнэл айзам болоод, ар араасаа дагалдан яваа бидэн алхал­таараа цасан тагшаа vvсгэн урагшилна. Хөлөөр нэг хөглө­рөх борог хааяа шаргалтан тохиолдох бөгөөд тэрхэн хоромд өнөөх ер бусын цасан тагшаа өшиглөгдсөн өвсний vл ялиг хавирах чимээгээр солигдоно. Уулын модод ихэнхдээ цасан мөсөн манж­лагаа гөвчихжээ. Хөөрхөн саарал хэрэм модноос модонд дvvлж, эд ер нь яах гэж явна гэсэн шиг бvлтийтэл ширтсэнээ мөчир сvлжин гэдрэг эргэн гялсхийх нь аальгvйтэж байна даа гэмээ­рээ. Тэнгэр хөв хөх. Цэв цэнхэр, гэгээн тунгалаг. Улаан­баатарт буй бид тэн­гэрийн vнэн өнгийг их цөөхөн олж хардаг юм шиг санагдана. Ойд модод анир чимээгvй саглайлдана. Хааяа нэг тон­шуулын мод жадлан тон тон­хийлгэх чимээ ойртож нэг, холдож нэг сонсогдох нь хаврын ойн аль нэгтээ цохи­лох цаг мэт ээ.
Vндсээрээ өмхөрч уна­сан бvдvvн нарийн модод хаа сайгvй тааралдана. Булгар­сан vндсээрээ оргил тийш жийгээд унасан, зэргэлдээ модоо тvшиж ойчсон хөгшин залуу тэр их моддыг ойгоос авч цэвэрлэмээр ч юм шиг, бас тэгмээргvй ч юм шиг. Авчихбал цэв цэвэрхэн бол­но. Авахгvй бол жам ёсоороо vлдэнэ. Бид бvгдийг хялбар­ч­лахыг хvсч сурчээ. Тэр бол­гон ойд явахгvй атлаа, ганц нэгхэн энэ мэт явахдаа тvvр­тэж тээршааж байгаагий нь.
Моддын дунд хэвтэж тэн­гэрийг харна. Хэвтсэн надад ерхөгийн толгой тээр дээр мэт дохино. Моддын орой бvvр дээр. Тvvнээс дээш хөх тэнгэр vргэлжилнэ. Хөх тэн­гэрийг моддын цоорхойгоор харахад хөх заан, хөх луу, хөх арслан зурагдаж vзэгдэнэ. Хэвтсэн намайг тойрч урга­сан тэр моддын vзvvрийн мөчрvvд л тийн зураг vйлдэн харуулж байгаа хэрэг. Талд хэвтэж тэнгэрийг ажихаас тайгад хэвтэж тэнгэрийг хар­вал илvv гоёмсог vзэгдэлтэй мэт. Гэвч талдаа очоод хэв­тэж харвал тайгад байгаагvй өөр нэг гоо сайхан заавал тэнд байж таарна.
Бид уулын нэлээд цээ­жинд шиг гарч ирлээ. Г.Мэнд-Ооёо ах тvрvvлээд л алхаад байгаа. Тэр бол талын, тол­годын хvн. Дарьгангын, Он­гоны хөвгvvн билээ. Ууланд гарах ерын бус нэг шалтгаан тvvнийг шаламгайлуулна. Уулын энгэрийг тvшиж уулын хvн мэт алхална. Магнайн нь зvvн баруун vсний эрхий дарамхан хэсэгт өдрийн од буусан мэт цайжээ. Тэр жаахан цагаан нь зэрвэс харахад цантчихсан юм шиг. Даанч энэ өдөр цан татах хvйтэн алга даа, ямаа ихэр­лэж ишиглэмээр өдөр байх чинь.
Араас нь Д.Урианхай ах аажуухан агаад намуухан гишгэлсээр явна. Зөөлөн амгаланд хvлэгдсэн тэр сай­хан хvний гэрэлт цэнхэр са­хал vсийг хаврын ойн сэрvvн тунгалагхан салхи зvлгэн зvлгээд улам гэгээн ихэмсэг болгох шиг санагдана. Урт буурал vсний нь vзvvр vл ялиг долгилон намих алхалтын нь аясаар аа.
Жаран найман настай Урианхай ахын араас далан найман настай Ж.Гэндэн­дарам гуай цочсон vргэсэн мэт ойрхон ойрхон, тvргэн тvргэн алхалан дагна. Нэртэй дуун хөрвvvлэгч тvvний “Шагун­далай”, Р.Таагvvрийн “Гора” зэрэг олон сайхан зохиолыг англи, хинди хэл­нээс орчуулсныг бид мэднэ. Наян насны босгон дээр зогсч байгаа энэ буурал ийн шам­дуухан алхах нь чухамдаа “дэгдсэнээс” өөрцгvй.
Ц.Бавуудорж, А.Эрдэнэ-Очир хоёр тэдний араас зугуухан алхахдаа ам хуурай явсангvй. “Нөхөрсөг хайку” шvлэглэж явав.
Утаат онгоц тэнгэрт уухилна
Урианхай ах газарт уухил­на
Хэнийг нь ч гэх вэ дээ гэх шигийг хэлж инээлдэнэ. Урианхай ах vvнийг нь сон­соод хэ хэ инээсэн шигээ явна. Ишиг дээр нь гараад тоглоход хивж хэвтдэг хөгшин сэрх шиг.
Өнөө хоёр чинь тэгснээ хамт яваа бvсгvйгээ цааш­луулж
Шинэсний мөчир
Мөнхнарангийн хацрыг сэрмэх нь
Дvнжингаравын хавар бөлгөө гэх шиг сайхан маазарч байна. Бас нэгийгээ цаашлуулж
Энэ тvнэр шугуйд
Эрдэнэ-Очирыг хараад шувуу жиргэх нь
Юуны учир вэ гээд баа­хан инээдэм болгов. Арын энгэрт инээлдсэн биднийг урд талын энгэрийн цохио давтан “инээж” байлаа. Ийн найрсан явагсдын араас хуурч, шvлэгч нарын хэдэн нөхөд дагалдан дөрвөн цаг явсаар Цэцээ гvний оргил дээр ирэ­хэд арван хоёр цаг болж байлаа. Дөрвөн зvг найман зовхис, алган дээр мэт. Цас­ны цанхир манан бууралтаж, тэртээд уулс цавцайн хоргил­тоно. Дорнын их яруу найрагч Б.Явуухулангийн
Өндөр уулын оройд мацан мацан гарвал
Өөр нэгэн уулыг олж хардаг жамтай гэсэн мөр сэтгэлд урсан ирэв. Тийм ээ, өөр олон олон уулсыг энэ уулын тэргvvнээс vзлээ. Өмнө умар, зvvн баруунд Монголын уулсууд ойр холд харагдана. Дэргэд минь алхах яруу найрагчдыг ч би бас уулс хэмээн бодно.
Өндөр ууланд мацаж гарч ирээд бид өөр нэгэн уулынхаа тодыг, өн­дөрийг магтах гэсэн билээ, бахархах гэсэн билээ, мөнхлөх гэсэн билээ. Өөр тэр нэгэн гай­хамшигт уул бол Очирбатын Дашбалбар юм. Өөрөө тэр “Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна” гэсэн мөнхийн vгээ хэлсэн юм.
Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буй
Сайхан эх орон минь хэмээн эхэлж
Сэтгэлээ ариус­гаж, махан бодио өвс ногооны чинь ширхэг бvхэнд өгье
Санаагаараа жаргаж, гол усны чинь ариун тун­галагт уусъя гэсэн тарнит мөрvvдийг нь анд нөхөр Г.Мэнд-Ооёо нь уншив. Дээш дэвж цойлсон хангарьдын цээж мэт Цэцээ гvний торгон оргилын нөмөр цохион өехийгээс тэнгэр огторгуйд, газар уснаа дуулган дуулган уншив. Тэгээд хvv Д.Ганга­баатар нь “Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна” хэмээн уйгаржин монгол бичгээр таталган бичсэн далбаа бvхий тугыг их овооны баруун биед залсан бөлгөө. Д.Урианхай ах О.Дашбалбарт зориулсан шvлэг уншив. Ц. Бавуудорж, А.Эрдэнэ-Очир, Т.Эрдэнэ­цогт их найрагчийн шvлгийг хуурын аялгуунд уншив.
Алган дээрээс минь элс гоожих шиг
Алгуурхан өдөр хоног урсч байна
Аниргvйн дунд хад чулуу элэгдэж
Аяархнаар гол ус эргээ долоож байна. Ийн О.Даш­балбар авгай нэгэнтээ бич­жээ.
Алган дээрээс элс гоожих шиг алгуурхан өдөр хоног урсах боловч, энэ цаг шиг цаг ховор санагдав. Аниргvйн дунд хад чулуу элэгдэж, аяархнаар гол ус эргээ до­лоох боловч, энэ өдөр цас хайлах нь жирийн биш шиг бодогдов. Амжиж энэ бvгдийг тэр гэгээн найрагч бидэнд дуулжээ. Энэ мэтийг дэн­сэлж, эргэцvvлсээр оргилоос уруудлаа. Бид бэллэж жаахан уруудаад цасны усаар цай чанаж уусан юм. Энэ цайг Ц.Бавуудорж чанасан юм. Ийм сайхан цай гэж бас байдаг аа гэмээр цай болжээ. Нохойн хошуугаар амталсан юм байжээ. Би хувьдаа энэ цайг vлэмжийн орчлонд удаан амьдрахыг сануулсан цай гэж бодов. Тэд бас тийн бодсон биз ээ. Ингээд бид ирсэн замаараа буцлаа. Бэл уужрах тусам холын уулс далдарч байлаа. Холын бараа харахгvй удан удан амьдарч байгаагаа дахин санав. Уруудаж явахад өгссөнөөс удаан байх шиг санагдав, ядарсаных уу, хоргодсоных уу, vл мэдэв. Ийм мэдрэмж олж, ингэж явах нь л оршихын чанар буюу.
Төдөлгvй хар гэгээ татан бvрийшч байлаа. Урианхай ахын цагаан vс харанхуйших тусам хусны хальс салхинаа сэвэлзэх шигийг санаг­дуул­на. Vлэмжийн орчлонд удаан амьдарч Урианхай ахын гэ­рэлт vс хаврын салхинаа намирахыг хvмvvс олон олон vзээсэй. Тэнгэрт болор одод тvгэж, шөнийн энэ идэрт бид шиг жаргалтай алхах хvмvvс өөр vгvй мэт санагдана. Цэцээ гvнийхээ оргил тийш харлаа. Өдөр бидний байсан тэнд одод чуулжээ. Бид одны савслагад очоод, тэднийг тvгэхээс өмнө буцсан тул, битгий яараач гэж буй юм болов уу даа.